گزارش حضور استارتاپ‌های ایرانی در اکسپو ۲۰۲۰ دوبی توسط گروه کسبوکارهای نوین آن
بازگویی حرف‌هایی مثل «جهان هر روز کوچک‌تر» می‌شود و «در دنیای امروز بهترین راه توسعه، تعامل بین‌المللی است» تکراری‌ترین مفاهیمی است که هر بار و هر بار شنیده‌ایم. اما مشکل آنجاست که کار در مرزهای داخلی، می‌تواند اکوسیستم آن مرز را به باتلاقی تبدیل کند که قرار نیست هرگز ثمری بدهد و در اطرافمان، تقریبا هیچ فرد یا مجموعه‌ای چندان به وجود و ساختن چنین مسیری توجه نمی‌کند. در چنین موقعیتی، مجموعه‌ای کار خود را آغاز کرده تا بتواند در حد توان خود، این شکاف را برطرف کنند.
آغاز راه
گروه کسبوکارهای نوین «آن»، با همت هلدینگ زرین، پا به عرصه اکوسیستم گذاشت و ماموریت خود را ارائه سرمایه‌گذاری‌های هوشمند و امکان حضور کسبوکارهای ایران در بازارها و عرصه‌های کشورهای دیگر تعریف کرد. آن در اولین قدم‌های خود در این مسیر، به فکر معرفی اولیه اکوسیستم استارتاپی ایران به بازار بین‌المللی افتاد. آن با ارائه یک فراخوان از استارتاپ‌های حوزه‌های مورد نظر خود، یعنی موبیلیتی، پردازش تصویری، اینترنت اشیا، صنعت۴، واقعیت افزوده و مجازی(VR) و بلاکچین خواست با معرفی خود، زمینه‌های حضور در جهان را برای خود ایجاد کنند. از میان بیش از ۱۰۰استارتاپی که به فراخوان واکنش نشان دادند یا از طریق خانه معدن معرفی شدند، ۸ استارتاپ انتخاب و برای حضور در اکسپو ۲۰۲۰ دوبی و ملاقات گروهی و فردی با سرمایه‌گذاران غیر‌ایرانی دعوت شدند.
استارتاپ‌های ایرانی منتخب در اکسپو ۲۰۲۰ دوبی
در نهایت، ۲ نوع استارتاپ برای این رویداد انتخاب شدند؛ یک دسته، استارتاپ‌هایی که کاملا بر اساس لبه تکنولوژی توسعه پیدا کرده‌اند، دسته دیگر استارتاپ‌هایی که کاملا در حوزه معدن مشغول به کار هستند؛ اما هر دو این پتانسیل را دارند که به هم نزدیک بشوند. ۸ استارتاپ برای مرحله نهایی و اعزام به اکسپو ۲۰۲۰ انتخاب شدند: فاتح آسمان شریف، صدرا آتیه ماهور (صام)، شوفر، آیرما، زرین شیمی، pantrack، آرتانیوم، استودیو روایت خلاق دومان. این گروه، صبح روز جمعه سوم دی‌ماه به دوبی رفتند تا همزمان با هفته صعنت و معدن در اکسپو حاضر باشند.
گروه، ظهر روز اول حضور خود در اکسپو ۲۰۲۰، میهمان ابراهیم جمیلی مدیر و موسس هلدینگ زرین و رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران بودند. ابراهیم جمیلی درباره اهداف این برنامه گفت: «اکسپو و حضور در آن، قدم اول ماست و می‌خواستیم این مسیر را آغاز کنیم و قرار بر این نیست که به همین‌جا ختم شود. ما می‌خواهیم به بهانه اکسپو یک خانواده تشکیل بدهیم. خانواده اولمان با اهالی معدن و به بهانه معدن تشکیل شده است و اگر حوزه معدن را نداشتیم، شاید این جمع تشکیل نمی‌شد.»
او با اشاره به اینکه ما در اینجا می‌خواهیم نقاط ضعف و قوتمان را بیابیم، اظهار داشت: «ما می‌خواهیم تعدادی استارتاپ را جذب کرده و کار بین‌المللی را آغاز کنیم. این اتفاق هم به منطقه خاصی محدود نیست و در هر کجای دنیا که بتوانیم خودمان را نشان بدهیم و احتمال موفقیت داشته باشیم، حاضر باشیم. این خانواده می‌خواهد با کمک هم کار بزرگی کند و اتفاقی را رقم بزند که ماندگار باشد؛ اتفاق بزرگی که اکسپو ۲۰۲۰ دوبی، پیش‌درآمد آن است.»
ششمین یلدای کارآفرینان استارتاپی در اکسپو ۲۰۲۰
پس از آن بود که گروه ایرانی به اکسپو ۲۰۲۰ رفت تا ضمن بازدید از این پاویون‌های کشورهای مختلف، در پاویون ایران نیز کسب‌و‌کار خود را معرفی کنند. از دیگر برنامه‌های در نظر گرفته شده برای روز اول، ارتباط مستقیم تصویری با سومین روز از رویداد یلدا‌سامیت ۲۰۲۱ بود که در ایران و در استودیو وی‌کست در حال برگزاری بود. در ۲ ارتباط مستقیمی که با استودیو یلدا برقرار شد، ایرج تاج‌الدین، مدیرعامل شرکت آیرما، از شرکت‌های زیر‌مجموعه هلدینگ زرین، درباره رابطه نوآوری و صنعت معدن و آینده آن گفت: «ما یکی از بزرگ‌ترین کشورهای دنیا در ذخایر معدنی هستیم، اما متاسفانه چندان در حوزه تکنولوژی معدنی پیشرفت نکرده‌ایم.
اما مسیر آن آغاز شده و نوآوری و خلاقیت در حوزه معدن در حال شکل‌گیری است و ما به عنوان یک مجموعه دانش‌بنیان کار خود را شروع کردیم و امیدواریم با فعالیت‌های بخش خصوصی بتوانیم فاصله ایجاد شده با دیگر کشورها را جبران کرده و جایگاه خود را احیا کنیم.»
سرمایه‌گذار از نوع خارجی
در روز دوم اکسپو ۲۰۲۰، استارتاپ‌ها و کسب‌و‌کارها با سرمایه‌گذار خارجی دیدار کردند. در این دیدار که با حضور نماینده شرکت فنلاندی، رضا جمیلی مدیر بخش بین‌المللی هلدینگ زرین، مهدی محمدی مشاور گروه کسبوکارهای نوین آن در حوزه تحول دیجیتال و ایرج تاج‌الدین مدیرعامل شرکت آیرما در این جلسه حضور داشتند و استارتاپ‌ها به صورت جداگانه به معرفی کسب‌و‌کار خود پرداخته و برنامه‌های خود برای ورود به بازارهای جهانی را ارائه دادند.
مستقیم به سوی هدف
در پایان این جلسه، رضا جمیلی درباره ضرورت خروج فعالان استارتاپی از محیط داخلی، اکوسیستم ایران و ظرفیت‌های آن برای حضور در عرصه چند‌ملیتی گفت: «جهان از دنیای دیجیتال در حال ورود به دنیای جدیدتری است. اکوسیستم استارتاپی ایران نیز در همین راستا در حال قدم برداشتن است؛ البته با آنکه کمی نسبت به کشورهای پیشرو فاصله دارد اما پتانسیل بالایی نیز دارد.»
او انگیزه هلدینگ زرین برای ورود به جهان استارتاپی را اینگونه بیان کرد: «در این عصر، چه بخواهیم چه نخواهیم، داریم از دنیای واقعی وارد دنیای مجازی می‌شویم و در این دنیای مجازی، تجربیات جدیدی رخ می‌دهد که موقعیت‌های جدیدی را ایجاد می‌کند. ما باید بتوانیم کسب‌و‌کار سنتی خود را به این دنیای جدید وصل کنیم.» جمیلی پسر، پتانسیل و مزیت رقابتی اکوسیستم استارتاپی ایران را، جمعیت جوان ایران و همچنین خلاقیت فعالان اکوسیستم دانست. او درباره دانش لازم برای ورود استارتاپ‌های ایرانی به بازار بین‌المللی گفت: «در کشور ما کسب‌و‌کار بر مبنای سنتی شکل گرفته و به دلیل محدودیت‌هایی که بوده، با ادبیات بین‌المللی چندان آشنا نشدیم. به همین دلیل هم نتوانست آن رشد لازم ایجاد شود.»
مهدی محمدی، مشاور گروه کسبوکارهای نوین آن در حوزه تحول دیجیتال نیز درباره ظرفیت اکوسیستم ایران برای جهانی‌شدن گفت: «اکوسیستم ایران در ابتدای شکل‌گیری خود خوشبختانه متفاوت از بازار سنتی شکل گرفت. اغلب استارتاپ‌های بزرگ ما با سرمایه خارجی و با نگاه پیشرو شکل گرفت و از الگوهای پیشرفته‌ای استفاده کردند. در حقیقت فعال‌های استارتاپی، بازی بین‌المللی را بلد بودند زیرا بنیانگذارانشان اغلب از ایرانی‌های مقیم خارج از کشور بودند. تا چند سال هم جریان جهانی‌شدن خوب پیش رفت و سرمایه‌گذار و هم‌سرمایه‌گذار خارجی یا ایرانی مقیم خارج را تجربه کردیم. اما از یک مرحله‌ای به بعد، حتی استارتاپ‌های بزرگ ما برای بین‌المللی شدن، دچار مشکل شدند.»
محمدی دلایل باقی‌ماندن در بازار داخلی را اینگونه توصیف کرد: «بخشی از آن به دلیل جذابیت بازار داخلی است که بازار بزرگ و مصرف‌کننده‌ای است. به همین دلیل، بیشتر کسب‌و‌کارها صرفا تلاش می‌کنند سهم بیشتری از بازار ایران را بگیرند تا آنکه به سراغ بازارهای منطقه بروند زیرا این بازارها را کوچک می‌دانند. اما برخی از کسب‌و‌کارها هستند – که نمونه‌هایی هم در این سفر با ما آمده‌اند – بازار بزرگی در ایران ندارند و تخصصی هستند و حتما باید در بازارهای دیگر باشند تا بتوانند خود را توسعه بدهند.»
او یکی از الزامات مهم برای حضور در بازارهای بزرگ‌تر از ایران را استراتژی ورود به این بازار دانست و افزود: «یکی از مهم‌ترین نکته‌ها داشتن مدارک و تحلیل‌های دقیق از بازار حوزه‌ای است که در آن فعالیت دارید. اهالی اکوسیستم ایران بخش فنی خیلی قوی دارند اما اغلب در بخش تحلیل بازار دچار مشکل هستند.»
آن
مشکات اسدی، مدیر گروه کسبوکارهای نوین آن و آکادمی آن‌سو در مورد روند کاری گروه کسبوکارهای نوین آن، اظهار داشت: «در حیقیت هلدینگ زرین به عنوان پشتوانه گروه آن، می‌خواهد هم از طریق سرمایه مالی و معنوی و شبکه‌ای که در اقتصاد سنتی پیدا کرده، تلاش کند سهمی از کوسیستم نوآوری داشته باشد و این کار را با تسهیل‌گری در بین‌المللی‌سازی فعالیت استارتاپ‌ها انجام می‌دهد.»
اسدی تاکید کرد که مجموعه آن با این فعالیت خود نمی‌خواهد زمینه‌سازی برای مهاجرت ایجاد کند و برعکس، می‌خواهد با حفظ فعالیت استارتاپ‌ها در اکوسیستم ایران، کمک کند تا استارتاپ‌ها به بازار بین‌المللی متصل شوند. این کار باعث می‌شود در عین قوی‌تر شدن اکوسیستم ایران، جلوی تهی‌شدن اکوسیستم را بگیرد و همزمان، این اکوسیستم خلاق را به بازارهای بین‌المللی متصل کند.»
بزرگ‌ترین چالش این مجوعه در مسیری که برای خود انتخاب کرده، آن است که آیا استارتاپ‌ها و کسبوکارهای ما برای ورود به بازار بین‌المللی آماده هستند؟ آیا از استانداردهای لازم برای ورود به این بازار آگاه بوده و زمینه این استاندارها را در مجموعه‌های خود به وجود آورده‌اند؟ گروه کسبوکارهای نوین آن کمک می‌کند تا طی یک فرایند شتابدهی، این استانداردها را در استارتاپ‌ها و کسبوکارهای مختلف ایرانی به وجود آورده و آنها را آماده ورود به بازار بین‌المللی می‌سازد.
اسدی درباره روش‌های سرمایه‌گذاری مجموعه آن گفت: «آن روش‌های مختلفی برای سرمایه‌گذاری را در نظر گرفته است. یکی از این روش‌ها، سرمایه پیش از بین‌اللملی‌شدن است. همچنین آن می‌خواهد در کنار دیگر گروه‌های سرمایه‌گذاری خارجی، هم‌سرمایه‌گذاری نیز داشته باشد.»
اما چرا گروه آن می‌تواند مفید باشد؟ مشکات اسدی معتقد است، به دلیل بدنه اقتصادی قوی و سرمایه اجتماعی و شبکه‌سازی خوبی که مجموعه آن از طریق هلدینگ زرین در بازارهای بین‌المللی دارد، احتمال موفقیت بسیار بالایی خواهد داشت.
بازار هدف اولیه مجموعه آن برای ورود به بازار کدام بازار است؟ با توجه به فعالیت اصلی هلدینگ زرین که در زمینه صنعت و معدن است، طبیعتا آن نیز به دنبال رشد و توسعه‌دادن استارتاپ‌هایی است که می‌توانند در این بازار، چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم حاضر باشند. در حقیقت، آن در مسیری می‌خواهد پیش برود که کسبوکارهای ایرانی که فناوری‌هایی در زمینه معدن دارند را به عرصه جهانی معرفی کند. اما این تمام ماجرا نیست و با اینکه مجموعه آن خود را یک CVC می‌داند و اولویتش را به‌گونه‌ای قرار که داده بر استارتاپ‌های حوزه معدن کمک کنند، اما خود را محدود نکرده و می‌خواهد و می‌تواند از استارتاپ‌های خلاق دیگر حوزه‌ها نیز پشتیبانی کرده و راه توسعه را به آنها نشان بدهد.
آغاز با اکسپو ۲۰۲۰
اما چرا مجموعه آن، اکسپو ۲۰۲۰ دوبی را نقطه عزیمت خود انتخاب کرد؟ به نظر می‌رسد به این دلیل که این مجموعه، کار خود را به‌تازگی در اکوسیستم استارتاپی ایران آغاز کرده، با حوزه‌های خواسته‌شده در فراخوان، در حقیقت می‌خواست تا خودش را معرفی کند. شناسایی استارتاپ‌های این حوزه. از طرف دیگر، صرف حضور در اکسپو، در راستای هدفی است که مجموعه آن دارد؛ یعنی قرار‌گرفتن استارتاپ‌ها در بین‌المللی‌ترین فضای ممکن که آخرین فناوری‌های روز ارائه می‌شود. در حقیقت مجموعه کسبوکارهای نوین آن تلاش کرد تا با ایجاد تجربه برای چند کسب‌و‌کار گزیده، آنها و به تبع آن، اکوسیستم استارتاپی ایران را با استانداردهای بین‌المللی آشنا کند.
سلام سرمایه‌گذار
یکی از مهم‌ترین بخش‌های این سفر، هم برای مدیران آن و هم برای صاحبان کسب‌و‌کار، جلسه مشترکی بود که با سرمایه‌گذار غیر‌ایرانی داشتند و این فرصت برای آنها به وجود آمد تا با سرمایه‌گذار و تفکر و معیارهای آنها آشنا شوند. جلساتی رو در رو که می‌تواند مقدمه‌ای برای توسعه کسب‌و‌کار در خارج از مرزها باشد و در کمترین مزیت خود، می‌تواند آغازی باشد برای کسب‌و‌کارها تا بتوانند جهانی فکر کنند. در این جلسه، هرکدام از تیم‌های استارتاپی به صورت جداگانه به ارائه محصول خود پرداختند و برنامه‌های خود برای ورود به بازار جهانی را ارائه دادند.
این جلسه نکته‌های فراوانی برای هر سه طرف مذاکره داشته. از یک سو، استارتاپ‌ها به این نتیجه رسیدند که شاید در سطح تکنیکی در موقعیت خوبی هستند و قدرت کار بالایی داشته باشند، اما برای ورود به بازار بین‌المللی نیاز به استاندارهایی دارند که در حال حاضر از آنها دور هستند. اینها استانداردها و تجربه‌هایی هستند که بسیاری از استارتاپ‌ها پیش از قرار‌گرفتن در برابر سرمایه‌گذاری بیرونی، چندان نسبت به آنها آگاه نیستند و دغدغه‌ای برای داشتن‌شان ندارند؛ اما هنگامی که با سرمایه‌گذاری با نوع و چارچوب تفکر متفاوت مواجه می‌شود و روند کار در بیرون از ایران را متفاوت می‌بیند، اکنون می‌خواهد این استانداردها را داشته باشد. گروه کسبوکارهای نوین آن، با این نگاه و برای برآورده‌کردن این استانداردها وارد اکوسیستم استارتاپی ایران شده و در قالب شتابدهی می‌خواهد زیرساخت‌های لازم برای ورود به بازار بین‌المللی را برای کسبوکارهای ایرانی ایجاد کند.
سرمایه‌گذار خارجی نیز در این مسیر و در مواجهه با اکوسیستم ایران که تا پیش از این برای او ناشناخته بوده، با ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های این اکوسیستم آشنا شده، با این حقیقت آشنا می‌شود که کسبوکارهای ایرانی، بازار هدف مناسبی برای سرمایه‌گذاری‌های او خواهد بود؛ اکوسیستمی با پتانسیل‌های متنوع بالا و فعالان خلاق که می‌تواند برگ برنده‌ای برای سرمایه‌گذار در بازار بین‌المللی باشد.
این روند برای گروه کسبوکارهای آن نیز مزیت‌هایی دارد. از جمله اینکه مدیران و گردانندگان آن با برگزاری جلسات اینچنینی بیش از گذشته متوجه می‌شود که تسهیل‌گری و شتابدهی که برای اکوسیستم ایران مد نظر دارد، دقیقا باید در چه بخش‌هایی رخ بدهد. در حقیقت، تحلیلگران آن با بررسی اینگونه جلسات، شناخت بیشتر و عملی‌تری از نیازمندی‌های تیم‌ها و استارتاپ‌ها پیدا می‌کنند و متوجه می‌شوند که این شتابدهی را چگونه و با تاثیرگذاری بیشتری می‌توانند پیاده کنند.
از نگاه استارتاپ
تیم‌هایی که در این سفر حضور داشتند نیز توانستند از این فرصت استفاده کنند و به تجربه‌های ارزشمندی برسند. بسیاری از آنها معتقد بودند که اکسپو ۲۰۲۰ فضایی برای عرضه تفکرات کشورها با رویکرد تاثیر فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی، انرژی‌های بازگشت‌پذیر و حمل‌‌ونقل بر آینده دنیا بود. این نگاه مشترک در میان کشورهای مختلف، به ویژه کشورهای پیشرو، برای ایجاد دنیایی سبزتر و هوشمندانه‌تر، برای بسیاری از فعالان اکوسیستم‌های کشورهای مختلف بسیار جذاب بوده است. بسیاری از همراهان این سفر، با اشاره به شعار و ماموریتی که اکسپو برای خود ترسیم کرده بود، یعنی «پیوند ذهن‌ها و خلق آینده» نگاه متفاوت و در عین همسو به این شعار از طرف کشورهای مختلف را بسیار قابل توجه تشخیص دادند.
در حقیقت آنها به‌خوبی توانستند تلاش پاویون‌ها در ساخت یک جهان جدید برای کره زمین را به‌خوبی ببینند؛ جهانی موثرتر و بادوام‌تر که دنیایی بهتر را برای نسل جدید خلق کند. همچنین نکته دیگری که توجه بازدیدکننده‌ها را به سوی خود جلب کرد، نگاه کشورها به گذشته خود بود که پایه و اساس پیشرفت و آینده هر کشور را تعریف می‌کرد.
ایستگاه پایانی
به عنوان یک گروه، گروهی که چندان شناختی نیز از هم نداشتیم و خیلی‌هامان برای بار اول بود که همدیگر را می‌دیدیم، ۳روز پر‌فشار و پر از تجربه‌های عجیب را پشت‌سر گذاشتیم. حجم اطلاعات و مشاهده‌هایمان در این فرصت کوتاه آنقدر بالا بود که زمان نیاز داریم برای تحلیل و برداشت از آنها. از گوشه‌ای، تکه‌ای برداشتیم و مزه کردیم و به سرعت سراغ کشور بعدی می‌رفتیم. در فرصت کوتاهی که همدیگر را می‌دیدیم، پاویون‌هایی که دیده بودیم را به هم پیشنهاد می‌دادیم و باز هم راه می‌رفتیم.
نکته‌ای که اما در همان نگاه اول به خوبی می‌شد دید، فارغ بودن انسان‌ها بود.
شاید بهترین توصیف از این وضعیت را، خانم اسدی ارائه داد که بیشترین تلاش را هم برای ممکن‌شدن این سفر بر عهده داشت. او معتقد است که مرزها به وجود نیامده‌اند که نمادی از محدودیت باشند، بلکه مرزها شاخص‌هایی هستند که بازیگران دو طرف مرز می‌توانند بر اساس نحوه پیشرفت خودشان و مجموعه‌ای از شاخص‌ها خود را معرفی کرده و با مکانیسم‌های مختلف با یکدیگر تعامل کنند. مرز به گونه‌ای نماد شخصی‌سازی و معرفی خود بود. اما اکسپو ۲۰۲۰ ضمن به رسمیت شناختن مرزها و هویت بازیگرانی به نام دولت‌ها، تلاش کرده بود نشان بدهد که جهان آینده باید جهانی باشد که با وجود حضور مرزها، اما باید بالاترین حد تعامل بین طرفین مرزها وجود داشته باشد. چرا که اگر این تعامل وجود نداشته باشد، احتمالا جهان آینده آن جهانی که مطلوب همه ما هست و باید باشد نخواهد بود واتفاقا همین تعامل است که زمینه خلاقیت را به وجود می‌آورد.
با همین توصیف از مرز، اگر نگاهی به مفهوم جهانی‌سازی بیندازیم، همین نکته را می‌بینیم. استارتاپ‌های مختلف ما در چارچوب مرزهای ما نشانه‌هایی از سطح توسعه و پیشرفتمان هستند اما اگر به مرزهای ایران محدود شوند و زمینه‌های تعامل آنها فراهم نشود، آنگاه خلاقیت‌شان کاملا از بین می‌رود و مانند ماندن در برکه‌ای است که به مرور زمان، اکوسیستم هویت و کارکرد خود را از دست می‌دهد و از مفهوم واقعی خود، یعنی توسعه پیدا‌کردن، تهی می‌شود.
